Freud sahte bir peygamberdi
NURİYE AKMAN
01.08.2004
Mustafa Merter, dünyada "transpersonel" diye adlandırılan, Türkçeye "benötesi" ya da "maneviyatçı" diye çevrilebilecek bir psikiyatri okulunun Türkiye'deki temsilcisi. İsviçre'de okudu, uzun yıllar yurtdışında yaşadı.
Türkiye'ye döndükten sonra Bodrum'a yerleşti. Mesleğini iki yıldır İstanbul'da icra ediyor. Üsküdar'da bir merkezi var. Hastalarını kabul ederken, bir yandan da genç meslektaşlarını deneyimlerinin ışığında eğitiyor. Kendisiyle birlikte çalışmak isteyen psikolog ve psikiyatrlara ‘benötesi'nin katmanlarını aktarır, uygulama konusunda onları yüreklendirirse, toplum sağlığı için geleceğe tohum ekmiş olacağını düşünüyor. İnsanları new age grupların tuzağına düşmemeleri için uyarıyor.Efendim, siz kimsiniz?Ah efendim, kim olduğumu bilsem. Adamın biri tenha bir yerde avaz avaz bağırıyormuş. Ahmeet, Ahmeet! diye. Sormuşlar “Kim o Ahmet? "Benim, ben" demiş, "kendimi arıyorum". Ben de bağırıyorum bazen kendimi bulmak için. 1947 doğumluyum. Çok genç yaşta Avrupa'ya gittim. 1963'lerde İsviçre'ye paketlendim, yatılı okullarda okudum.
Sizi neden gönderdiler?Ailede bazı problemler vardı. Geriye dönüp baktığımda, acılı dönemlerimin beni güçlendirdiğini görüyorum. Gittiğim okulda aristokrat çocuklar vardı. Onların yanında bir Türk olarak tek başına var olmak kolay değildi. Ama olumlu yanları da var o eğitimin. Hayat disiplinini öğreniyorsunuz, daha global bir bakış açınız oluşuyor.
Kim olduğunuzu hâlâ söylemiş değilsiniz.Var oluşumun odak noktasını şimdi Mesnevi oluşturuyor. Hasbelkader, varlıklı bir insan olduğum için, ticaretle de, dünya işleriyle de uğraşma durumu hasıl oldu. Ama onu ikinci plana attım ve kendimi mesleğime verdim. Hayatta oynadığımız bir dizi rol var. Bu rollerin ortasında esas kimliğimiz var. Sabah uyandık. Gözlerimizi açtık, bir benlik duygusu vardır. Daha üstünüzde hiçbir kılıf, tanımlama yok. O insanın en çekirdekte olan kimlik duygusudur. Benim içimde de biraz muzip, haylaz bir çocuk var.
Kimliğinizi önce mesleğinizle bağdaştırdınız. Şimdi içinizdeki çocuğa atfediyorsunuz. Bütün bunlar bilmecenin birer parçası. Hiçbir zaman kim olduğunuzu söyleyemeyeceksiniz.
Tabii, tabii. Yunus’umuzun dediği gibi, bir ben vardır, benden içeri. İçimizdeki o en güzel şekilde yaratılmış kimliğimizle özdeşleşmemiz lazım. Hepimizin bir uzantısı, o kutsal yönümüze gider. İçteki bu potansiyeli yaşamak, ancak insan-ı kamile nasip olur. Bizler arada sırada ona yaklaşırız. Sonra rollerimize geri döneriz.
"Benötesi psikoloji"nin Türkiye'de ilk temsilcisisiniz. Beninizin ötesine geçebildiniz mi?Böyle bir şey olduğu takdirde, onu bilmek mümkün değildir. Geçtim diyorsanız demek ki bir şeyler yerine oturmamıştır. Çünkü oradaki haller, bizim buradaki, cüzi aklımızla anlayabileceğimizin çok ötesindedir. Anlamak, orada yaşamakla olur. İnsan-ı kamil, kendi yaşantısıyla o makamda olduğunu bize hissettiren ve bundan söz etmeyi hiç sevmeyen kişidir. Ne mutlu o dervişe ki, kim olduğunu bilmez. O rollerden o kadar uzaklaştırılmıştır ki, artık kim olduğunu düşünmeye zaman bile bulamaz.
Benötesi psikoloji nasıl ortaya çıktı?Bu çağın başında, ruh biliminin gelişmesi ile Freud ve ekolü, insanı o zaman ellerinde bulunan enstrümanlarla tanımladılar. İnsanlık bir başarı sarhoşluğu içindeydi. Kendisini dünyaya istediği gibi hükmetmeye muktedir bir şekilde gördü. İnsan ruhunu da mekanik bir şekilde anlayabileceklerini sandılar. İnsanın maddi dünyada "Tanrı’yı oynaması", dışarıda izlediğimiz ekolojik felaketle sonuçlandı. Sonuçta ekolojik kirlenme, insan ruhunun kirlenmesine yol açtı. Freud'un torununun 2002 Dünya Psikoterapi Kongresi’nde bir konuşması var. Konuşmanın başlığı "Sahte Peygamberler". O da mı psikiyatr?
Zannediyorum, psikolog. Çok saygıdeğer bir hanım. Bütün kongre ayakta alkışladı. O 90 yaşındaki kadın konuşmasına, "Benim dedem, sahte bir peygamberdi" diye başladı. Öyle spekülasyonlar yapılmış ki insan ruhu üzerine. Mesela Freud'un hocası Fetner diyor ki, "İnsanın aslı kaostur". Bu bir spekülasyondur. Psikanaliz teorisi oluşturulurken, bu spekülasyonlar, neredeyse vahiy alan bir peygamber edasıyla yapılmış. Torunu böyle söylüyor. Evvela Allah, sonra Freud gelir, derlermiş, o zamanki psikanalistler. Bu süreç, daha değişik bir tarzda insana bakan Jung'da da devam ediyor. Jung ölünce papaz, "Çağımızın peygamberi gitti" diye bir konuşma yapıyor.
Hıristiyanlığın temel kültüründe zaten daha doğarken insanın günahkar olduğu fikri var. Freud ve Jung bunu içselleştirmiş olamaz mı?Eğer o kültürle sınırlı kalsaydı bu süreç, olabilirdi. Ama bu sınırlı insan telakkisinin sonuçları tüm dünyayı ilgilendiriyor. Bu çağın nöbetini tutan Batı medeniyeti, bütün dünyaya kendi görüşlerini, mutlak görüşler gibi empoze ediyor.
İnsanlar tekrardan bir "sözde maneviyat" uyanması yaşamaya çalışırken, 60'lı, 70'li yıllarda bazı sorular sorulmaya başlandı. Ekolojik felaket daha meydanda yok. Aile birimi daha parçalanmamış. Ama havada bir duman var. Maddiyatın dar görüşlülüğüne sıkışmış Batı medeniyetine alternatif olarak Doğu bilgeliğini araştırıyorlar. Bir bakıyorlar ki, insan, çok daha bilinç katmanları olan bir varlık. Bu şekilde maneviyat psikolojisi yavaş yavaş yerleşmeye başlıyor. Mesela Maslow "Kendini aşmış insanlar var. Nasıl olur da bazı insanlar, böyle bir düzeye gelebilirler." diyor. Bu sefer, sağlıklı insanların psikolojisi araştırılarak, onların bazı özelliklerinin her insanda olduğu görülüyor ve bu psikolojinin temelleri atılıyor. Benim California sendromu diye tanımladığım bir hastalık var. Evvela Batı Avrupa'ya, sonra da üçüncü dünyaya yayılıyor.
Bulimia hastalığı mı yoksa?İçinde o da var. Almanya'daki ergen kızların yüzde 30'u kusuyor. Bir hastalık bu seviyelere ulaştığı zaman dünyada alarm zilleri çalar. Modern insan, git gide kendine yaramayan şeylerin bağımlısı haline geliyor. Zayıflama, bilgisayar oyunları, tehlikeli sporlar, tüketim, başarı bağımlılığı, işkoliklik, madde bağımlılığı. Yani bedeninin ön plana çıkartılması, sergilenmesi ve bu bedenin hem rant aracı olması, hem de insanların o bedenin esiri haline gelmesi. Estetik ameliyatlardan tutun da, kusma hastalığına, kozmetik endüstrisine kadar "body orianted people" meydana çıkıyor. Buna ruhun neojenik depresyonu deniyor.
Ruh ebedi bir varlıksa, depresyona girebilmesi bana mümkün görünmüyor.Haklısınız. İslami telakkiyeye göre, insan en güzel şekilde yaratılmış, ruh patolojinin girmediği bir yer. Benim kastettiğim, nefsin değişik katmanları. Bildiğimiz patolojiler, nefsin alt katmanlarını ilgilendirirken, nefsin üst katmanları, yani rahatsızlığı olmayan insanları da ilgilendiren bir patoloji bu. Narsist, sadece kendine odaklaşmış, diğer insanlara baktığı zaman onları göremeyen bir insan modeli ortaya çıktı. Bu insan aynı zamanda şizoid. İlişki kuruyor görünse bile, iç dünyasında olağanüstü bir yalnızlık, bir çölleşme yaşıyor.
Bu bunalımı dindar kesim nasıl yaşıyor?İslam’ı yaşayanlarda bu yeni tür depresyona daha az rastlanıyor. Ama bu var oluş tarzı, tüketim alışkanlıkları, televizyon, moda, vs. hayata nüfuz ettikçe, korunma altında olan Müslümanlar daha fazla maruz kalıyorlar bu tehlikeye. Bir Amerikalı babanın oğlu Müslüman olmuş, California'da. Adama soruyorlar, diyorlar ki, "Oğlunuz Müslüman oldu, ne diyorsunuz?" "What is this?" diyor .
Her halde 11 Eylül'den evveldi.Evet. İşte anlatıyorlar, yeni bir dine inanıyor diye. "Well" diyor, "Oğlum içki içerdi, bıraktı. Bütün parasını kumarda harcardı, kumarı bıraktı. Önüne gelenle düşüp kalkardı, evlendi. Artık kavga etmiyor. Panik atakları yaşardı, huzur içinde. Ne oldu oğlum demiştiniz?" "İslam." diyorlar. "The thing you call İslam must be a life insurance (İslam dediğiniz şey hayat sigortası olmalı)." diyor.
Psikiyatrın dindar olmasının bilimsel açıdan sakıncaları yok mu?Bazı meslektaşlarımız diyorlar ki, psikiyatr seküler olmalıdır. Bana kalırsa bu bir hayal. Konuşurken, satırlar arasında ikinci bir iletişim daha var. Düşünün ki bir hasta iki yıl psikoterapiye geliyor. Ben ateistsem, hiç din mevzusu olmasa bile, satırlar arasında, ateizm propagandası yapmışımdır. Dindarsam, satırlar arasında size din konusunda bazı mesajlar vermişimdir. En dürüst yaklaşım, "Bakın ben dine karşıyım veyahut ben Müslümanlığı yaşayan bir psikiyatrım. Beraberliğimiz boyunca benden etkilenebilirsiniz. İsterseniz, daha uygun birisine gidebilirsiniz" demek gerekir.
Dünyada böyle bir uygulama var mı?Var. İnternete girin, catholicpsychiatrist.com, jewispsychiatrist.com sitelerini görürsünüz. New York'lu bir yahudi niye bir katoliğe gitsin ki. Gitmez. Budist psychiatrist var. Psikiyatr ve psikologlarda, din eğitimi eksikliğinin tedavi açısından da mahsurlar çıkartabileceği kanıtlanmış Amerika'da. Psikiyatrların yüzde yirmisi, halkın yüzde sekseni Allah'a inanıyor. Karar almışlar, bu meslek grubuna din eğitimi veriyorlar. İnanan insanın halet-i ruhiyesini anlamak için, ruh bilimcinin böyle bir eğitimden geçmesi elzem görülmüş.
Her psikiyatrın hasta ile bir iletişim tarzı vardır. Sizinki nasıl?Ben, daha yoğun bir ilişki halinde, duyguları beraberce yaşayarak, bir ahenkli rezonans haline geçiyorum.
İslam kültürünü almış bir insan için meditasyonun hangi tipi yararlı?Avrupa'daki uzun hayatım boyunca, yoğun bir şekilde meditasyon uyguladım. Türkiye'ye gelip İslamla müşerref olduktan sonra, git gide meditatif aktivitelerim ikinci plana düştü. Meditasyonu ben, psikoterapide bazı yardımcı metodlara ek olarak telakki ediyorum. Meditasyonu eğer bir dinsel uygulama gibi algılarsak bir süre sonra, zehir haline dönüşebilir. Çünkü meditasyon esnasında değişik bir bilinç boyutuna giriyor ve çıkıyor insan. Bir bağımlılık oluşabiliyor. Oradan bu boyuta geldikleri zaman, bir boşluk hissediyorlar. Dünyadan zevk alan, o hazları hissedemez hale dönüşüyor. Tekrar öbür tarafa dönmek istiyor. Fakat öbür taraftaki hali bulamadığı için, iki cami arasında binamaz oluyor. Bu gidip gelmelerin sonunda insan, çok ağır depresyona girebiliyor.
Nasıl tezahür ediyor?Senelerce beraber olduğumuz bir arkadaşım, gül gibi bir karısı, güzel çocukları var. Psikiyatristlerin tanımını koyamadıkları bir depresyon yaşıyor. 70'li yıllarda Budist mabetlerinde kalıp, uzun süre meditasyon yapan bir çocuk. Ne bu dünyadan zevk alabiliyor, ne öbür tarafa gidebilir halde. Sokaklarda ruh gibi dolaşıyor. Ve o münferit bir vaka değildir.
Geçen bir olay aktarıldı: Birisi, Azerbaycan'dan gelen bir şifacıya gidiyor. Kendinde bir rahatlama hissediyor. Ve yakınlarını da oraya gitmeleri için teşvik ediyor. Yakınlarından bir tanesi, "bana vahiy geliyor" demeye başlıyor. Eşi de, paranoid bir krize giriyor. O aile parçalanmak üzere. İnsan ruhuyla oynanmaz. Kendin pişir, kendin ye maneviyatı olmaz. İnsanın bu dünyada bir haz kredisi var. Eğer bu haz kredisi aşılırsa, artık hiç haz alamaz hale geliyoruz.
Bu enerji alıp vermelere ne diyorsunuz?İşin içinde enaniyet var. İşin rahmani boyutu bitmiş. Büyük bir ego şişmesi oluyor. Bu insanlar yalnız şifada kalmıyorlar, ondan sonra "Ben Hz Mevlana'yım, reenkarnasyonum. Ben peygamberim, ben Allah'ım" diyenler var. New age grupların temel öğesi, insanların ben yaptım duygusunu yaşamalarıdır. Kulluk bilinci yoktur. Dünyanın her tarafından insanlar geliyor, değişik uygulamalar yaptırılıyor. Ve bunlar öyle yaldızlı paketlerde sunuluyor ki, insanlar bunu bir kurtuluş olarak görüyorlar. Halbuki uzun vadede bunun zararı gelecek.
http://www.zaman.com.tr/haber.do?habern ... berSayfa=0
