Gazali ve Pavlov'un köpekleri
Mustafa Özcan
Pavlov'un labaratuvar ortamlarında bulduğunu, Gazali Emevi Camii gibi mekanlarda ve zaviyelerde teemmül ve tefekkürle keşfetmiştir. Hem de insani yani daha ileri boyutlarıyla…
2006-05-22
Gazali ve Pavlov'un köpekleri
Merhum Ali Yakup Cenkçiler, kitaplar arasında en çok İhya-u Ulumiddin müellifler arasında da en fazla Gazali'ye meftun imiş. Ali Yakup Cenkçiler: "Tanıdığım yazarlar arasında insan psikolojisine Gazali'den daha vakıf olanını görmedim' diyordu. Gerçekten de Gazali Batı'yı aydınlatmıştır. En azından birçok kanaldan Batı'yı aydınlatmış alimlerden birisidir. Batı'yı hakiki olarak aydınlatan Gazali'dir. İltibas suretiyle İbni Rüşd'ün adı öne çıkmıştır. Batılı aydınlar gibi Kilise de Gazali'yi anlayabilmiş ve özümseyebilmiş ve hayatına yansıtabilmiş olsaydı bugün insanlığı uçurumun kenarına ve yıkımın eşiğine getiren laiklik ile din arasında bir şizofreni ve mel'un ayrılık yaşanmayacaktı. Batılı aydınlanma zamanla bu şizofrenik zehrini İslam alemine de akıtmıştır. İnsanlık bunun ızdırabıyla kavrulmaktadır.
Kilise Gazali'yi aydınlar gibi yerinde ve zamanında anlamış olsaydı insanlık tarihi hayırhah bir çizgi üzerinde devam edecekti. Ama ne yazık ki öyle olmamış ve olamamıştır. Gazali'nin Batı'yı aydınlatmasının ipuçlarından bazılarını İzmirli İsmail Hakkı'nın İslam Mütefekkirleri ile Garp Mütefekkirleri Arasında Bir Mukayese adlı eserinde görüyoruz. Gazali'nin Batı'yı aydınlatma kanallarından birisi müsbet şüphecilik anlayışıdır. Descartes Gazali üzerinden ve Gazali'nin kitaplarını tetkik ederek müsbet şüphecilik anlayışına sahip olmuştur. Bu ise esnekliği getirmiş ve Batı'nın, dogmatizm de denilen skolastik düşünceyi aşmasına yardımcı olmuştur. Batı'nın fikri kilitlenmesi ve debelenmesi böylece ve Gazali gibi Müslüman ve şarklı yazarların katkısıyla aşılmıştır ve dinmiştir. Prof. Dr. Muhammed Said Ramazan Buti'nin çeşitli kitaplarında beyan ettiği ve Descartes müzesinde de görüldüğü gibi onun özel eşyaları arasında Gazali'nin kitapları ve notları arasında da özellikle Gazali'nin buhran devrinde yaşadığı gel gitler ve şüphecilik vardır. En azından Gazali havas ve duyularla elde edilen bilgilerin çeşitli kanallarla test edilmesi gerektiğini ifade eder.
***
İnsanoğlu hayvanlar ve melekler gibi statik bir varlık olmadığından onun yeknesaklığını ve durağanlığını tahrik eden bir takım değer, duygu ve düşüncelerin olması gerekirdi. Bunların başında da günah ve şek gelmektedir. Günah gibi şek de olmasaydı insanoğlu statik bir varlık olarak kalır asla tekamül edemezdi.
İnsanoğlu günah olmasaydı yeryüzüne inemez ve Cenab-ı Hakk'ın bu yöndeki iradesi tecelli etmezdi. İsevilik maalesef bunu anlayamamıştır. Bundan dolayı insana şek ile yakin, havf ile reca gibi dereceler ve aralarında basamaklar verilmiştir. Şek felsefede, tasavvufta fena filllah ve vahdeti vucud gibi basamaklara tekabül eden dun bir basamaktır. Bizatihi benimsenmese bile daha sonraki makam için aşılması gerekli bir duraktır. Bu durağa gelemeyenler sonrasına da geçemezler. Hazreti Yusuf'un ' ma rahime rabbi' dediği gibi her yolun elbetteki istisnaları vardır. Şek karihayı çalıştıran ve cehli mürekkep ve saplantıları izale eden bir haldir. Gazali istemeden de olsa yaşadığı bu halle birlikte Descartes üzerinden Batı'yı aydınlatmıştır. Gazali'de bütün Batı düşüncesini etkileyen ve aydınlatan yönler vardır. Bunlardan birisi de Pavlov'un köpekleri deyimiyle ünlenen şartlı refleks meselesidir. Pavlov'un köpeklerle oynarken bulduğu bir davranış biçimi. Köpeklere zil çalıp et vermiş bir süre sonra et vermeyi kestiği halde zil sesini duyan köpeklerin ağzı sulanmıştır. Gazali kitaplarında şartlı refleksi 'sabaka'l vahmu ile'l aks' deyimiyle ifade etmiştir (Prof. Dr. Muhammed Said Ramazan el Buti, Mine'l fikri ve'l kalb, s: 40, Farabi yayınları Şam). Gazali insan nefsinin evhamlar peşinde koşmaya elverişli yaratıldığını ifade etmektedir. Bu evhamlar nedeniyle bazen eşyaya olmayan sıfatlar atfedebilmektedir. İnsanın uzuvları ve organları nefsin bu arzuları istikametinde hareket eder ki işte buna şartlı refleks diyoruz.
***
Komunizm hayvanda da görülen bu psikolojiden istifade ederek kitleleri sürüleştirmek istemiştir. Kısmen de bunu gerçekleştirmiştir. Öyle ki Lenin, hayvanlar üzerinde gerçekleştirdiği şartlı refleks deneyleriyle ünlenen Rus bilim adamı Pavlov'la özel olarak görüşmüş ve Pavlov'un yöntemlerini Rus toplumu üzerinde uygulamak için girişimde bulunmuştur. Tarihçi Orlando Figes, A People's Tragedy, A History Of The Russian Revolution (Bir Halkın Trajedisi: Rus Devriminin Tarihi) adlı kitabında, Lenin'in Rus halkını bir hayvan terbiyecisi gibi eğitme amacını ve bunun Darwinist kökenini şöyle anlatır: Ekim 1919'da söylentiye göre Lenin büyük fizyolojist I. P. Pavlov'un laboratuvarına, onun şartlı refleks çalışmaları vasıtasıyla insan beyninin Bolşeviklerin insan davranışını kontrol etmede yardımcı olup olamayacağını öğrenmek için gizli bir ziyarette bulundu. "Rus kitlelerinin komünizm çizgisini düşünmelerini ve buna göre davranmalarını istiyorum" diye açıkladı Lenin... Pavlov hayretler içinde kalmıştı. Lenin ondan köpekler için yaptığı şeyi insanlar için yapmasını istiyordu. "Rus kitlelerini bir standart haline getirmek istediğinizi mi söylüyorsunuz? Hepsinin aynı şekilde davranmasını sağlamak mı istiyorsunuz?" diye sordu... "Aynen" diye cevap verdi Lenin. "İnsanlar doğru olmalı. İnsanlar biz nasıl istersek o şekle getirilmelidir"...
Pavlov'un her zaman devrimi eleştirmiş olmasına ve tehcirle tehdit edilmesine rağmen Bolşevikler her zaman ona lütuf göstermişlerdir.
İki yıl sonra Pavlov'a Moskova'da geniş bir apartman verildi. Lenin, Pavlov'un çalışmaları hakkında "devrim için çok büyük öneme sahiplerdir" diyordu. Bukharin bunu materyalizmin demir cephaneliği olarak adlandırıyordu. Pavlov'un labaratuvar ortamlarında bulduğunu, Gazali Emevi Camii gibi mekanlarda ve zaviyelerde teemmül ve tefekkürle keşfetmiştir.
Hem de insani yani daha ileri boyutlarıyla…
http://www.sentezhaber.com/index.php?mo ... dex_id=780
