Bahreyn’de Gösteriler: Körfezin Pandora Kutusu mu Açılıyor?
Mustafa Kaya
ODTÜ Ortadoğu Araştırmaları Yüksek Lisans Programı
Bahreyn’de Şubat ayının ortasında başlayan halk hareketleri artarak devam ediyor. Ülkenin en önemli meydanı olan “İnci Meydanı”nda sürdürülen mücadele artık güney kesimlere yayılmaya başlamış ve giderek kitleselliğini arttırmıştır. Tırmanan şiddet sarmalında Bahreyn’deki sosyal hareketler sanılandan çok daha büyük bölgesel etkiler doğuracaktır.
Bahreyn’i 19. yüzyılın ortalarında yönetmeye başlayan El Halifa ailesi bu aylarda tarihinde hiç görülmemiş boyutlarda bir iç karışıklıkla karşı karşıyadır. Yönetici elitin genel olarak Sünni olmasına karşın halkın büyük çoğunluğunun Şii mezhebinden olduğu Bahreyn’de artan gıda fiyatları, işsizlik, politik sistemin demokratik olmayan karakteri ve mezhepsel ayrımcılık giderek yayılan protesto hareketlerinin temel kaynağı gibi görünmektedir. Başlarda şiddet kullanarak protestoları bastırmaya çalışan El Halifa yönetimi ABD’nin uyarılarını dikkate alarak 19 Şubat’tan sonra göstericilerin temsilcileri ve muhalefet partisiyle anlaşma yolunu aramaya başlamıştır. Diğer yandan gösteriler dozunu arttırarak devam etmiş, polis güçlerinin müdahale etmemesinin verdiği cesaretle daha fazla sayıda insan sokağa çıkmaya başlamıştır.
1999’da krallığı devraldığında Hamad bin İsa El Halifa çeşitli politik ve ekonomik yapısal reform girişimlerinde bulunmuş fakat 2010 yılında yapılan seçimlerden hemen önce tavrını sertleştirmiş ve muhalif liderlerden bir kısmını tutuklatmıştı. [1] Bu nedenle protesto hareketleri üzerine başlattığı ulusal uzlaşma süreci kuşkuyla karşılanmış ve gösterilerin daha da fazla artmasına yol açmıştır. Muhalefet kralın amcasının başbakanlığını yaptığı hükümet dağıtılmadan kralla herhangi bir diyaloğa girmeyeceğini belirtmiştir. Ülkede giderek yayılan gösteriler dolayısıyla Bahreyn için çok önemli bir gelir kaynağı oluşturan Formula1 yarışı iptal edilmiştir. Yıllardır Londra’da sürgünde yaşayan Şii lider Hasan Mushaima Bahreyn’e dönmüş ve büyük gösterilerle karşılanmıştır. Mushaima’nın ülkeye dönüşte yaptığı açıklama gösterilerin ortaya çıkış dinamiklerini ve olası seyrini anlamak açısından önemlidir. Mushaima günümüzde facebook ve twitter gibi paylaşım sitelerinin diktatöryel yönetimlere karşı kullanılan “ölümcül silahlar” gibi görülebileceğini belirtmiş diğer yandan Şiilikte önemli bir yeri olan şehitlik makamından söz etmiştir. Gösterilerde öldürülenleri anarak onların gelecek zaferin habercileri olduğunu söylemiştir. [2] Anlaşılan o dur ki, Ortadoğu’daki İslamcı yapılar özgün sentezler yaratarak sosyal paylaşım alanlarına adapte olmaya çalışmakta, böylece politik düzlemde daha fazla varlık göstermek istemektedirler.
Uluslararası dengeler açısından bakıldığında Bahreyn’in göreli stratejik önemi ve Suudi Arabistan ve İran arasındaki örtülü çekişmenin temel gündem maddelerinden biri olması dolayısıyla konu daha da çetrefilleşmektedir. Bahreyn’deki güç çatışmasında taraflarının her birinin arkasında bir uluslararası ya da bölgesel güç merkezi bulunmaktadır. İran ülkede çoğunluğu oluşturan Şiileri destekleyerek Körfez’de etkisini arttırmaya çalışmakta, Suudi Arabistan ise hem İran’nın bu girişimlerini sonuçsuz bırakmaya çalışmakta hem de bölgede ortaya çıkabilecek olası Şii karakterli ayaklanmaları engellemeye çalışmaktadır. Bahreyn ABD açısından vazgeçilmez önemdedir. ABD’nin İran’a karşı en önemli kozu olan 5. filosu Bahreyn’de konuşludur. Ayrıca çoğunluğunu Şiilerin oluşturduğu Körfez bölgesinde Sünni krallıklar iktidardadır. ABD stratejik olarak bu güçlere dayanmakta, İran etkisini dengeleyebilmek için bu krallıklara mecbur görünmektedir.
ABD bu anlamda konuyla yakından ilgilenmektedir. ABD Savunma Bakanı Robert Gates bu kapsamda Bahreyn’e resmi bir ziyarette bulunmuş, El Halifa iktidarına muhalefet ile diyaloğa girmesi gerektiği konusunda telkinde bulunmuştur. Gates şimdilik bu hareketlerin arkasında İran’ın olmadığını düşündüklerini fakat ilerleyen dönemde İran’ın bir şekilde bu hareketlere nüfuz edebileceğini belirtmiştir. ABD zamanın kendi lehine işlemediğinin farkındadır. Bu nedenle taraflar arasındaki çatışmanın bir an önce son bulabilmesi için acele etmekte, El Halifa iktidarını zorlamaktadır. Gates’in ziyareti sırasında kral Hamad bin İsa El Halifa, muhalefetle görüşmeye hazır olduğunu bildirmiştir. [3]
Bu ziyaretin hemen ertesi günü göstericiler sokağa dökülmüş ve başkent Manama’nın içinde finansal kuruluşların bulunduğu bölgeyi işgal etmişlerdir. 13 Mart günü gerçekleşen bu gösteriler Bahreyn’deki halk hareketleri bağlamında bakıldığında gösterilerin en ciddi aşamalarından birini oluşturmaktadır. Başta Suudi Arabistan olmak üzere bölgedeki krallıkların zayıf karnını bu finans merkezleri oluşturmaktadır. Bu bölgelere girilmesi ülkenin en önemli meydanı olan “İnci Meydanı”na girilmesinden daha ciddi tehlikeler barındırmaktadır. Olayların devamına bakıldığında göstericilerin bölgede çalışanların işlerine gitmelerine izin vermedikleri görülmektedir. Kısa süre önce göstericiler başkentin önemli anayollarını trafiğe kapatmışlardı.
Protestoların giderek yayılması karşısında Suudi Arabistan Körfez İşbirliği Konseyi’nin himayesinde 2000 askeri Bahreyn’e göndermiştir. Daha çok ekonomik bütünleşme ve işbirliği amacıyla kurulmuş bulunan Körfez İşbirliği Konseyi’nin bu şekilde bir iç ayaklanmayı bastırmak için kullanılması hem Bahreyn içinde muhalefeti hem de İran’ı rahatsız etmiştir. Bahreyn kralı Hamad bin İsa El Halifa’nın yabancı askerleri kendisinin çağırdığını belirtmesine karşın ülkede bu durum bir işgal girişimi olarak adlandırılmıştır. ABD üstü kapalı olarak müdahaleyi desteklediğini belirtmiştir. Suudi askerlerinin ülkeye girişinden hemen sonra El Halifa iktidarı olğanüstü hal ilan edildiğini duyurmuştur.
16 Mart itibariyle İnci Meydanı’nda bulunan göstericilere askerler tank, helikopter ve zırhlı araçlar gibi ağır araçlarla saldırmaya başlamıştır. Ayrıca muhaliflerin yaralandıklarında kullandıkları bir hastane olan Salmaniya Hastanesi de hükümet tarafından basılmıştır. El Halifa iktidarının daha önce benimsediği barışçıl yollardan gösterileri sonlandırma stratejisinin değiştirildiği görülmektedir. Özellikle Suudi Arabistan’ın etkisiyle BahreynKralı daha sert önlemler almaya karar vermiştir. Diğer yandan ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton şiddet kullanımının durumu daha da kötüleştirebileceği uyarısını yapmaktadır.
Uluslararası arenada yürütülen soğuk savaşa karşılık henüz bölgesel anlamda sıcak çatışmaya dönmeyen İran-Suudi Arabistan çekişmesinin Bahreyn üzerinden gerçekleşmesi gündeme gelmektedir. Halkın çoğunluğunun Şii olduğu bir ülkede geniş halk kesimlerini içine alan bir protesto hareketinin halkın talepleri karşılanmadan yalnızca şiddet kullanılarak bastırılamayacağı ortadadır. Dolayısıyla önümüzdeki dönemde Bahreyn’de ortaya çıkan durumun bir iç mesele olmaktan öte geçip uluslararası bir güç çekişmesine dönüşmesi olasıdır.
[1] Stewen Wright, “Generational Change and Elite-driven Reforms in the Kingdom of Bahrain”, Sir William Luce Fellowship Paper No:7 (June 2006), pp. 13.
[2] New York Times, “Bahrain Opposition Leader Returns From Exile”, 26 Şubat 2011,
http://www.nytimes.com/2011/02/27/world/middleeast/27bahrain.html?ref=bahrain
http://www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=1617
