Bir Sahte Dervişin Türkistan Gezisi / Arminius Vambery
Macarların kökeninin Asyalı oluşu hakkındaki muammalı sır, Macar gezginleri Asya’nın bilinmeyen bozkırlarına çekmiştir. Macarların kalkıp Tuna-Tisa arasına geldikleri yerlerde geride bırakılan kardeşlerin var olabileceği kanaati, bu uçsuz bucaksız steplere yaklaşık iki yüz yıl öncesinden itibaren pek çok uzun seyahatin düzenlenmesine neden olmuştur. Bu uğurda pek çok emek harcanarak, disiplinli araştırmalar yapılarak ulaşılan sonuç, geride, varsa kalanların, diğer akraba topluluklar içinde eridiği olmuştur.
Bununla beraber, iç Asya’ya karşı değişmeden süregelen ilgiyi Macarların ruhundan sökmek yine de mümkün olmamış; kardeşler yerine akraba veya kader ortakları aranması lazım geldiği ve bu yolda en önemli aracın dil olduğu anlaşılmıştır. Bu yeni anlayışın ilk temsilcisi Macar İlimler Akademisi profesörü Arminius Vambery’dir.
Prof. Arminius Vambery, Türkistan yolculuğuna başlamadan önce Türkçeyi iyice bellemek için önce birkaç yıl İstanbul’da kaldı; doğu hayatının inceliklerini öğrendi. İslam adetlerine kendini alıştırdı. ve İstanbullu dostlarının yardımıyla Mehmed Reşid efendi kimliği ile hayalini kurduğu büyük yolculuğuna başladı.
Prof. Arminius Vambery, bu yolculuğunda fiziki pek çok tehlikelerin yanında, İslamlıkta taassubun ve mezhepler arasındaki düşmanlığın ne demek olduğunu yakından görmüş oldu. Yine de, yola çıkmadan önce Macar İlimler Akademisi'ne bildirdiği programı tamamıyla gerçekleştirmiştir. Bu sayede, doğu’nun Türk dilleri ve lehçeleri hakkında edinilen geniş bilgi yanında, Macar dilinin kökünün, Fin-Ogur dil ailesinden olduğu ve Macar tarihinin Türkler ile ilişkili olduğu ortaya çıkmıştır.
Kaynak:
Prof. Arminius Vambery, Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi, Ses yayınları, İstanbul, 1993.
1- Lajos Ligeti, Bilinmeyen İç Asya, Macarcadan çeviren: Sadrettin Karatay. 1–2. kitap. İstanbul, Millî Eğitim Basımevi, 1970.
2- Mim Kemal Öke, Saraydaki Casus, Gizli belgelerle Abdülhamid devri ve İngiliz ajanı yahudi: Vambery, İrfan yayınevi, İstanbul, 1998.
3- Arminius Vambery’nin Türkistan seyahatnamesi ve Karakalpak Türklerine dair kayıtlar, TTK Belleten dergisi, Sayı: 255, Ağustos 2005
|